พิกัดศูนย์สูตร

        พิกัดศูนย์สูตร (Equatorial coordinates) เป็นระบบพิกัดซึ่งใช้ในการวัดตำแหน่งของวัตถุท้องฟ้า โดยถือเอาการเคลื่อนที่ของทรงกลมฟ้าเป็นสิ่งอ้างอิง โดยกำหนดจุดและเส้นสมมติในระบบพิกัด ดังนี้ 

• จุดขั้วฟ้าเหนือ (North Celestial Pole) เป็นจุดศูนย์กลางการหมุนของทรงกลมฟ้าทางด้านทิศเหนือ (เกิดจากการต่อแกนหมุนของโลกขึ้นไปบนท้องฟ้า) 

• จุดขั้วฟ้าใต้ (South Celestial Pole) เป็นจุดศูนย์กลางการหมุนของทรงกลมฟ้าทางด้านทิศเหนือ (เกิดจากการต่อแกนหมุนของโลกขึ้นไปบนท้องฟ้า) 

• เส้นศูนย์สูตรฟ้า (Celestial Equatorial) หมายถึงเส้นวงกลมใหญ่บนทรงกลมฟ้า ซึ่งเกิดจากการต่อขยายเส้นศูนย์สูตรโลกขึ้นไปบนฟ้า ดังนั้นระนาบศูนย์สูตรฟ้าจึงตั้งฉากกับแกนหมุนของโลก 

• เส้นสุริยวิถี (Ecliptic) เป็นเส้นวงกลมใหญ่บนทรงกลมฟ้า ซึ่งเป็นระนาบวงโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ ทั้งนี้ระนาบสุริยวิถีจะเอียงทำมุม 23.5° กับระนาบศูนย์สูตร เนื่องจากแกนหมุนของโลกเอียง  23.5° ขณะที่โคจรรอบดวงอาทิตย์ 

• วสันตวิษุวัต (Vernal equinox) เป็นจุดตัดที่ 1 ของเส้นศูนย์สูตรฟ้ากับเส้นสุริยวิถี 

• ศารทวิษุวัต (Autumnal equinox) เป็นจุดตัดที่ 2 ของเส้นศูนย์สูตรฟ้ากับเส้นสุริยวิถี 

ภาพที่ 1 พิกัดศูนย์สูตร

• ไรต์แอสเซนชัน (Right Ascension หรือ RA) เป็นเส้นสมมติตามแนวเหนือ-ใต้ บนทรงกลมฟ้า เปรียบเทียบคล้ายกับ เส้นแวง (Longitude) บนทรงกลมโลก  เส้นไรต์แอสเซนชัน แบ่งโดยใช้อัตราการหมุนรอบตัวเองของโลก 1 รอบ จึงมีหน่วยเป็นชั่วโมง โดยมีเส้นชั่วโมง 24 เส้น แต่ละเส้นห่างกันเป็นมุม 15° (24 x 15° = 360°) โดยเส้นแรกเริ่มต้นที่จุดวสันตวิษุวัติในกลุ่มดาวปลา เส้นชั่วโมงถัดไปอยู่ห่างไปทางทิศตะวันออก 15°  ไรต์แอสเซนชันมีค่าระหว่าง 0 - 24 ชั่วโมง  แต่ละชั่วโมง (Hour) มี 60 นาที (Minute) แต่ละนาทีมี 60 วินาที (Second)   

  • เดคคลิเนชัน (Declination หรือ Dec) เป็นเส้นสมมติตามแนวขนานกับเส้นศูนย์สูตรฟ้า คล้ายกับเส้นรุ้ง (Latitude) บนทรงกลมโลก  เดคลิเนชันเป็นการวัดระยะห่างเชิงมุมจากเส้นศูนย์สูตรฟ้าไปยังจุดขั้วฟ้าเหนือมีค่า 0° จนถึง +90° ส่วนเดคลิเนชันในการวัดระยะห่างเชิงมุมจากเส้นศูนย์สูตรฟ้าไปยังจุดขั้วฟ้าใต้มีค่า 0° จนถึง -90°  แต่ละองศา (Degree) มี 60 อาร์คนาที (Arcminute) แต่ละอาร์คนาทีมี 60 อาร์ควินาที (Arcsecond)   

        ตัวอย่างในภาพที่ 2 แสดงให้เห็นว่า 

• • วสันตวิษุวัต (Vernal Equinox) อยู่ที่พิกัด RA 0 ชั่วโมง, Dec 0°

  • ดวงอาทิตย์อยู่ที่พิกัด RA 4 ชั่วโมง , Dec +10°  

ภาพที่ 2 พิกัด RA และ Dec

         หมายเหตุ: การดูดาวด้วยกล้องโทรทรรศน์และการถ่ายรูปทางดาราศาสตร์ ใช้ระบบพิกัดศูนย์สูตรอ้างอิงกับกลุ่มดาวบนท้องฟ้า เนื่องจากทรงกลมฟ้าเคลื่อนที่ตลอดเวลา