นิยามสิ่งมีชีวิต

        โดยทั่วไปบนโลกนี้ เราสามารถจำแนกสิ่งมีชีวิตออกจากสิ่งไม่มีชีวิตได้โดยไม่ยาก อย่างไรก็ตามการจำแนกสิ่งที่มีขนาดเล็กจนไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าและมีการเปลี่ยนแปลงช้าว่าเป็นสิ่งมีชีวิตหรือไม่นั้น ไม่ใช่เรื่องง่าย อาจต้องใช้เครื่องมือในการทดสอบหรือเฝ้าติดตามดูการเปลี่ยนแปลงเป็นระยะเวลานาน  ดังนั้นในการพิสูจน์สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บนดาวดวงอื่นจึงเป็นเรื่องที่ยากมาก เพราะปัจจัยและสภาพแวดล้อมไม่เหมือนบนโลกและอาจอยู่นอกเหนือจินตนาการของมนุษย์  นักวิทยาศาสตร์จึงกำหนดสมบัติของสิ่งมีชีวิตอย่างที่เรารู้จักกันบนโลก (Earth's life forms)  ดังนี้ 

• 1. มีองค์ประกอบเป็นคาร์บอน

  2. มีเนื้อเยื่อหรือผนัง ไว้สร้างสภาพแวดล้อมภายใน 

  3. ต้องใช้พลังงานเพื่อที่จะรักษาสถานภาพของระบบภายใน

  4. ต้องการน้ำในสถานะของเหลว

  5. มีความสามารถในการสกัดพลังงานจากสิ่งแวดล้อม  

  6. กระบวนการเผาผลาญภายใน (Metabolic) นำมาซึ่งการแลกเปลี่ยนสสารทั้งในสถานะแก๊ส ของเหลว และของแข็ง (เช่น ต้องการนำเข้าวัตถุดิบและปลดปล่อยของเสีย) 

  7. มีการเจริญเติบโต การแบ่งเซลล์ การสืบพันธ์ (Reproduction) หรือการจำลองแบบตัวเอง (Replication)

  8. มีการวิวัฒนาการปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อม 

        ในสมบัติแปดข้อนี้ สิ่งที่โดดเด่นซึ่งช่วยให้เราสามารถจำแนกสิ่งมีชีวิตออกจากสิ่งที่ไม่มีชีวิตได้อย่างชัดเจนที่สุดก็คือ การสืบพันธุ์และความเบี่ยงเบนทางพันธุกรรม  หรืออาจกล่าวอีกอย่างหนึ่งว่า  สิ่งมีชีวิตมีความสามารถในการปรับตัวเองโดยกระบวนการคัดเลือกของธรรมชาติ (Natural selection) ตามที่ ชาร์ล ดาวิน (Charles Dawin) นักธรรมชาติวิทยาชาวอังกฤษในคริสต์ศตวรรตที่ 19 ได้บันทึกไว้  

ภาพที่ 1 ปัจจัยสามประการของสิ่งมีชีวิต

        NASA ได้นำสมบัติแปดประการข้างต้นมาสรุปว่า สิ่งมีชีวิตประกอบด้วยปัจจัย 3 ประการ คือ 

• • สสาร (Matter) สิ่งมีชีวิตต้องการวัตถุดิบจากภายนอกมาใช้สร้างร่างกาย และสร้างพลังงานเพื่อขับเคลื่อนร่างกาย และขับถ่ายของเสียกลับคืนสู่สิ่งแวดล้อม 

  • พลังงาน (Energy) สิ่งมีชีวิตเปลี่ยนวัตถุดิบ (อาหาร) ให้เป็นพลังงานหล่อเลี้ยงระบบร่างกาย และถ่ายเทพลังงานกลับคืนสู่สิ่งแวดล้อม  ชีวิตไม่สามารถดำรงอยู่ได้โดยไร้พลังงาน  

  • ข้อมูลข่าวสาร (Information) เราคงปฏิเสธไม่ได้เลยว่า ชีวิตจำเป็นต้องมีข้อมูลข่าวสาร หากปราศจากข้อมูลข่าวสารแล้วเซลล์จะทำงานไม่ได้ ข่าวสารที่ว่านี้ซ่อนอยู่ในรหัสพันธุกรรมในรูปขององค์ประกอบทางเคมี ซึ่งจะระบุหน้าที่ของแต่ละเซลล์ ให้ทำงานร่วมกันไปตามแต่ละฟังก์ชั่น แม้ว่าสิ่งมีชีวิตจะตายจากไปแล้ว แต่ข่าวสารยังจะต้องดำรงอยู่และถ่ายทอดไปตามพันธุกรรม หากปราศจากข่าวสารแล้ว ชีวิตไม่สามารถดำรงอยู่ได้เลย 

        ท่านสามารถดาวน์โหลดเอกสาร NASA Life on Earth…and elsewhere? ได้ที่ไฟล์แนบด้านล่าง