ภาพที่ 3 การคัดขนาดตะกอนด้วยการพัดพาของน้ำ

                            ตารางที่ 2 ขนาดของอนุภาคตะกอน

ขนาดอนุภาค(มิลลิเมตร)	ชื่อเรียก	ประเภทของตะกอน	ชนิดของหินตะกอน
>256	ก้อนหินใหญ่	กรวด	หินกรวดมน หินกรวดเหลี่ยม
<256	ก้อนหินเล็ก
<64	กรวดมน
<2	อนุภาคทราย	ทราย	หินทราย
<0.02	อนุภาคทรายแป้ง	โคลน	หินดินดาน หินโคลน

• การทับถม (Deposit) เกิดขึ้นเมื่อตัวกลางซึ่งทำให้เกิดการพัดพา เช่น กระแสน้ำ กระแสลม หรือธารน้ำแข็ง อ่อนกำลังลงและยุติลง ตะกอนที่ถูกพัดพาจะสะสมตัวทับถมกัน ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางอุณหภูมิ ความกดดัน ปฏิกิริยาเคมี และเกิดการตกผลึก หินตะกอนที่อยู่ชั้นล่างจะมีความหนาแน่นสูงและมีเนื้อละเอียดกว่าชั้นบน เนื่องจากแรงกดดันซึ่งเกิดขึ้นจากน้ำหนักตัวทับถมกันเป็นชั้นๆ (หมายเหตุ: การทับถมบางครั้งเกิดจากการระเหยของสารละลาย ส่วนที่เป็นน้ำระเหยไปในอากาศทิ้งสารที่เหลือให้ตกผลึกไว้เช่นเดียวกับการทำนาเกลือ)
  
  
• การกลับคืนเป็นหิน (Lithification) เมื่อเศษตะกอนทับถมกันจะเกิดโพรงขึ้นประมาณ 20 – 40% ของเนื้อตะกอน น้ำพาสารละลายเข้ามาแทนที่อากาศในโพรง เมื่อเกิดการทับถมกันจนมีน้ำหนักมากขึ้น เนื้อตะกอนจะถูกทำให้เรียงชิดติดกันทำให้โพรงจะมีขนาดเล็กลง จนน้ำที่เคยมีอยู่ถูกขับไล่ออกไป สารที่ตกค้างอยู่ทำหน้าที่เป็นซีเมนต์เชื่อมตะกอนเข้าด้วยกันกลับเป็นหินอีกครั้ง

ภาพที่ 4 ขั้นตอนที่ตะกอนกลับคืนเป็นหิน

ประเภทของหินตะกอน

นักธรณีวิทยาจำแนกหินตะกอนตามลักษณะการเกิดออกเป็น 3 ประเภท ดังนี้

1. หินตะกอนอนุภาค (Clastic rocks) ได้แก่ 

• หินกรวดมน (Congromorate) เป็นหินเนื้อหยาบเกิดจากตะกอนซึ่งเป็นหิน กรวด ทราย ที่ถูกกระแสน้ำพัดพามาอยู่รวมกัน สารละลายในน้ำใต้ดินทำตัวเป็นซิเมนต์ประสานให้อนุภาคใหญ่เล็กเหล่านี้ เกาะตัวกันเป็นก้อนหิน
• หินทราย (Sandstone) เป็นหินตะกอนเนื้อละเอียดปานกลาง เกิดจากการทับถมตัวของทราย มีองค์ประกอบหลักเป็นแร่ควอรตซ์ คนโบราณใช้หินทรายแกะสลัก สร้างปราสาท และทำหินลับมีด  ซากฟอสซิลไดโนเสาร์และปลามักปรากฏให้เห็นในหินทราย 
• หินดินดาน (Shale) เป็นหินตะกอนเนื้อละเอียดมาก เนื่องจากประกอบด้วยอนุภาคทรายแป้งและอนุภาคดินเหนียวทับถมกันเป็นชั้นบางๆ ขนานกัน เมื่อทุบหินจะแตกตัวตามรอยชั้น ดินเหนียวที่เกิดดินดานใช้ทำเครื่องปั้นดินเผา  เนื่องจากหินดินดานเคยเป็นโคลนมาก่อนจึงอาจมีฟอสซิลปรากฏให้เห็นหลายชนิด 

ภาพที่ 5 สัดส่วนของหินตะกอนบนเปลือกโลก

2. หินตะกอนเคมี (Chemical sedimentary rocks) ได้แก่ 

• หินปูน (Limestone) เป็นหินตะกอนคาร์บอเนต เกิดจากการทับถมของตะกอนคาร์บอเนตในท้องทะเล ทั้งจากสารอนินทรีย์และซากสิ่งมีชีวิต เช่น ปะการังและกระดองของสัตว์ทะเล ซึ่งถับถมกันภายใต้ความกดดันและตกผลึกใหม่เป็นแร่แคลไซต์ ซึ่งทำปฏิกิริยากับน้ำฝนซึ่งมีฤทธิ์เป็นกรด  ภูเขาหินปูนจึงมีถ้ำและหน้าผาสูงชันจำนวนมาก  หินปูนใช้ทำเป็นปูนซิเมนต์เพื่อใช้ในการก่อสร้าง
  
  
• หินเชิร์ต (Chert) หินตะกอนเนื้อแน่น แข็ง เกิดจากการตกผลึกใหม่ เนื่องจากน้ำพาสารละลายซิลิกาเข้าไปแล้วระเหยออก ทำให้เกิดผลึกซิลิกาแทนที่เนื้อหินเดิม หินเชิร์ตมักเกิดขึ้นใต้ท้องทะเล เนื่องจากแพลงตอนที่มีเปลือกเป็นซิลิกาตาย เปลือกของมันจะจมลงทับถมกัน หินเชิร์ตจึงปะปะอยู่ในหินปูน
  
  

3. หินตะกอนอินทรีย์ (Organic sedimentary rocks) ได้แก่ 

• ถ่านหิน (Coal) เกิดจากการทับถมของซากพืชที่ยังไม่เน่าเปื่อยไปหมดเนื่องจากสภาวะออกซิเจนต่ำ สภาวะเช่นนี้เกิดตามห้วยหนองคลองบึง ในแถบภูมิอากาศแบบเส้นศูนย์สูตร การทับถมทำให้เกิดการแรงกดดันที่จะระเหยขับไล่น้ำและสารละลายอื่นๆ ออกไป ยิ่งมีปริมาณคาร์บอนมากขึ้นถ่านหินจะยิ่งมีสีดำ ลิกไนต์ (Lignite) เป็นถ่านหินคุณภาพปานกลางมีมากที่เหมืองแม่เมาะ จ.ลำปาง แอนทราไซต์ (Anthracite) เป็นถ่านหินคุณภาพสูง ต้องนำเข้าจากต่างประเทศ
  

ตารางที่ 3 ตัวอย่างหินตะกอน

รูป	หิน	แร่หลัก	ลักษณะ	ที่มา
	หินกรวดมน Conglomerate	ขึ้นอยู่กับก้อนกรวด ซึ่งประกอบกันเป็นหิน	เนื้อหยาบ เป็นกรวดมนหลายก้อน เชื่อมติดกัน	เกิิดขึ้นจากเม็ดกรวดที่ถูกพัดพาโดยกระแสน้ำแล้วเกาะติดกันด้วยวัสดุประสาน
	หินทราย Sandstone	ควอตซ์  SiO2	เนื้อหยาบสีน้ำตาล สีแดง	เกิดขึ้นจากแร่ควอตซ์ในหินอัคนี ผุพังกลายเป็นเม็ดทรายทับถมกัน
	หินดินดาน Shale	แร่ดินเหนียว Al2SiO5(OH) 4	เนื้อละเอียดมาก สีเทา ผสมสีแดงเนื่องจากแร่เหล็ก	เกิดขึ้นจากเฟลด์สปาร์ในหินอัคนีผุพังเป็นแร่ดินเหนียวทับถมกัน
	หินปูน Limestone	แคลไซต์  CaCO3	เนื้อละเอียดมีหลายสี ทำปฏิกิริยากับกรด	เกิดจากการทับถมของตะกอนคาร์บอนเนตในท้องทะเล
	หินเชิร์ต Chert	ซิลิกา  SiO2	เนื้อละเอียด แข็ง สีอ่อน	เกิดจากการทับถมของซากสิ่งมีชีวิตเล็กๆ ในท้องทะเล จนซิลิกาเกิดการตกผลึกใหม่